بررسی و معرفی معادن ذغال سنگ ایران

نواحی زغال خیز ایران

کشور ایران، دارای کانسار های متعدد زغال سنگ با ذخیره نسبتا درخور توجه است.

در گذشته بسیار دور، مطالعه روی این کانسارها و استخراج از آنها به روش های بسیار ابتدایی انجام می شد.

نیاز به تولید زغال سنگ در ایران

ایجاد کارخانه عظیم ذوب آهن در اصفهان و نیاز روز افزون این کارخانه به زغال سنگ با قابلیت کک شوندگی برای تولید فولاد؛ زمین شناسان کشور را بر آن داشت تا در اوایل قرن بیستم با همیاری مستشاران و کارشناسنان خارجی به ویژه روس ها عملیات معدن کاوی و معدن کاری را از شیوه های قدیمی و سنتی خود بیرون آورند.

سرانجام، این تلاش ها به ثمر رسید و استخراج زغال سنگ از معادن زغال سنگ جنوب شرق ایران و به دنبال آن، معادن زغال سنگ شمال آغاز شد.

کانسارهای زغال سنگ ایران

نهشته های زغال دار ایران که بخش وسیعی از رشته کوه های البرز در جنوب دریای خزر و بخش میانی ژرفای ایران مرکزی را می پوشانند به تریاس پسین-ژوراسیک میانی (دوگر) تعلق دارند که آنها سازند شمشک نامیده می شوند.

افزون بر، نهشته های زغال دار این سازند در شمال غرب ایران (حوضه تبریز) و مرکزی (اصفهان و کاشان) یافت شده اند.

هر چند تا کنون اهمیت اقتصادی چندانی ندارند.

گوناگونی ساختار اولیه مواد استخراج شده

سنگ شناسی سازند شمشک تقریبا در سراسر ایران یکسان و از تناوب لایه های:

• ماسه سنگ
• سیلتستون
• شیل
• آهکی
•  لایه های زغال دار 

ستبرای این نهشته ها که از بخش های غربی و شمال غربی به سمت جنوب و جنوب شرقی افزایش می یابد بین سیصد تا سه هزار متر متغییر است.

رخ داد چین خوردگی ها و گسل هایی که از مزوزوییک تا ترشیری ادامه دارند.

این امر موجب گشته است؛ مناطق زغال خیز ایران به بخش ها و حوضه های کوچک و شکسته تقسیم و ساختار زمین شناسی نهشته های زغال دار ایران بسیار پیچیده شود و بخشی از این نهشته ها به اعماق رانده شود.

تقسیم بندی انواع نهشته های زغال خیز ایران

زمین شناسان شرکت ملی نفت ایران نهشت های زغال خیز تریاس ژوراسیک

را به سری های A،B،C ، C1،D،D1 تقسیم و نامگذاری نموده اند.

این نهشته ها که در شرایط قاره ای نهشته های آهکی پالیوزویک پسین را می پوشانند

به تریاس یا (Rhaetian) نسبت می دهند.

تعیین سن نهشته ها

بخشی از این نهشته ها را که روی این سری قرار دارند

متعلق به ژوراسیک پیشین و میانی می دانند ( سری بادامو).

تعیین سن نهشته های ژوراسیک به وسیله آمونیتا انجام شده است.

نوع زغال سنگ های معادن ایران

زغال سنگ های ایران عمدتا از نوع زغال سنگ های گاز دار، لاغر و نیمه آنتراسیت هستند. مقدار خاکستر این زغال سنگ ها از کمتر از 6 درصد تا حدود 25 درصد متغییر و وزن مخصوص آنها با توجه به میزان خاکستر و مراحل مختلف دگرگونی بین 1/3 تا 1/8 درصد متغییر است.

ستبرای لایه پلاستیکی زغال سنگ های معادن ایران که کمتر از 12 درصد خاکستر دارد و نیز زغال سنگ های کنسانتره بین 6 تا 43 میلیمتر متغییر است.

مقدار عناصر هیدروژن و اکسیژن موجود در زغال سنگ حرارتی در ایران

میزان هیدروژن و اکسیژن از جمله ویژگی های شیمیایی این زغال سنگ ها است.

که به ترتیب بین 4 تا 6 و 3 تا 16 درصد متغییر است؛

هرچه درجه دگرگونی زغال سنگ ها افزایش یابد، درصد این دو عنصر کاهش می یابد.

فراوانی گازهای موجود در زغال سنگ ایران

متان و سپس ازت بیشترین گاز های زغال سنگ های ایران را تشکیل می دهند

و افق متانی ( عمقی که در آن متان و سایر کربوهیدرات ها به فرآوانی یافت می شوند)

در معادن زغال سنگی ایران از 20 متر (معدن پشکلات در شمال) تا 600 متر (معدن هشونی در حوضه زغال خیز کرمان) متغییر است. افق متانی در معادن کرمان نسبت به معادن شمال به مراتب بیشتر است.

میزان ذخایر موجود در ایران

به باور برخی کارشناسان، میزان ذخایر زغال سنگ های ایران تغییرات بسیاری کرده است و هرگونه اظهار نظر در این زمینه باید با توجه به مسایل تکنیکی و اقتصادی انجام شود.